Tunus Cumhurbaşkanlığı Ofisi'nin eski müdürü Nadia Okasha adına olan resmi bir Twitter hesabından atılan tweetler, Kartaca Sarayı'nda bulunmaları ve ülkenin yönetiminde güçlü bir rol oynamaları hasebiyle Tunuslu kadınların etkisi meselesini tekrar tartışma konusu yaptı. 

Düşmanları onu, Cumhurbaşkanı Kays Said döneminde Tunus'u yönetmekle suçlasa da Okasha, geçmişte onu görevden alıp Fransa'ya gitmek üzere ülkeyi terk etmeden önce bunu inkâr etti.

Ancak o zamandan beri adının anılması, Facebook veya Twitter üzerindeki resmi hesapları aracılığıyla yayımladığı ve mevcut Cumhurbaşkanı'nı eleştirdiği gönderilerle biri biter bitmez diğeri başlayan siyasi kasırgaları harekete geçirdi.

Bu durum da bazılarının onu sarayın sırlarını gizleyen kara bir kutu olarak görmesine neden oldu.

Öyle ki ister resmi ilişkilerde ister yurt dışı ziyaretleri sırasında olsun Said'den ayrılmıyordu. 

Okasha, Cumhurbaşkanlığı sarayında kadınların rolü hakkında tartışmalara yol açan tek kişi de değil.

Tarihsel olarak Leyla Trabelsi, araştırmacı gazeteci Nicolas Beau ve Catherine Grassier tarafından, merhum Cumhurbaşkanı Zeynel Abidin bin Ali döneminde kadınların oynadığı role atıfta bulunularak ‘Kartaca Hükümdarı' lakabıyla anıldı.  

Ancak 1987 yılında Zeynel Abidin bin Ali tarafından gerçekleştirilen darbeyle yönetimine son verilen Cumhurbaşkanı Habib Burgiba döneminde eşi Vesile'nin yetkililerin atanmasına ve görevden alınmasına kadar varan etkili bir rolü olmuştur. 

Okasha bilmecesi

Nadia Okasha, Cumhurbaşkanı Said döneminde Cumhurbaşkanlığı Ofisi müdürü olduğu süre zarfı boyunca Tunuslu siyasetçilerin odak noktasında bulundu. 

Birçok siyasetçi, onu ülkeyi gölgede yöneten kişi olmakla ve Tunus Cumhurbaşkanı'nın 25 Temmuz'da seçilmiş parlamento ve hükümeti devirmek için aldığı kararların mimarı olmakla suçlamakta tereddüt etmedi.

Ancak Okasha, özellikle ülkeyi terk ettikten ve devlet güvenliğine karşı komplo olarak bilinen bir dava bağlamında kendisine karşı soruşturma açılmadan önce bu suçlamalara yanıt vermek için resmi Facebook sayfasındaki gönderilere dayanarak tüm bunları yalanladı.

Bu sebeple gizli bir şekilde Tunusluların aklını meşgul eden bazı dosyaları ifşa etmek için Tunus'a dönme sözü veren Cumhurbaşkanı Said'i eleştiriyordu.

Okasha, 28 Ocak 2020'de onu hukuk danışmanı olarak atamadan önce Cumhurbaşkanı Said'in öğrencisiydi ve ardından aynı yıl Cumhurbaşkanlığı Mahkemesi'nin müdürü oldu.

Bu makama gelir gelmez kendisinden önce bu pozisyonda bulunanların oynadığı rol konusunda tartışmalar çıkarmaya başladı.

Okasha'nın ismi, parlamentonun 2020'de Hişam Meşişi hükümetini temize çıkarmasıyla daha da parladı.

Bunun ardından Tunuslu politikacılar, onu önde gelen bakanlık makamlarını temsil eden bir dizi bakan atamakla suçlamaktan çekinmediler.

Tunus'un Kalbi Partisi lideri Nabil Karoui, “Parlamento, Nadia Okasha tarafından Hişam Meşişi hükümetine atanan bakanlarla güvenini geri kazanacak” dedi.

Gerçekten de parlamento, Said ve Meşişi arasındaki ilişkilerin bozulmasını hızlandıran, tartışmalara yol açan ve cumhurbaşkanının 25 Temmuz tedbirlerini açıklamasıyla son bulan bir krizde kabine değişikliği için uğraştı.

Bu tedbirlerden en önemlileri, mevcut hükümetin görevden alınması, önceki parlamentonun çalışmalarının durdurulması ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin çıkarılmasıdır.

Muhaliflerinin darbe olarak nitelendirdiği bir hamle olsa da bu önlemin 14 Ocak 2011 devriminin gidişatını düzeltmek için gerekli bir adım olduğunu her zaman vurguluyor.

Burgiba Yolu

Tarihçilere göre Vesile bin Ammar veya Tunus'ta yaygın olan kullanıma göre Vesile Burgiba, tarihçilere göre Kartaca Sarayı'nda güçlü bir etki kurmayı başaran kadınların bir başka örneğidir.

Keskin kararlar alınmasında etkisi olmasının yanında bakanların atanmasında ve azledilmesinde kadınların güçlü bir rolü bulunmaktaydı.

Özellikle hastalığı yüzünden zayıf düşen Burgiba hükümetinin son dönemlerinde bu etki oldukça fazla hissedilmiştir. Öyle ki yakınları ve bakanları arasında hilafet savaşlarına yol açmıştır. 

Vesile, döneminde yaşanan kurtuluş devrimleri, Arap-İsrail savaşı, Filistin topraklarının bölünmesi önergesi ve Libya ile birlik yapılması karşısındaki tutumu gibi olaylar sebebiyle siyasi mirası halen tartışmalara yol açan merhum lider Habib Burgiba ile aşk yaşamış biridir. 

Libya ile birlik için düzenlenen 1974 tarihli Cerbe Anlaşması, Vesile'nin rolüne en çok ışık tutan dosyalardan biri olabilir. Vesile, buna şiddetle karşıydı.

Çünkü vefat etmiş bulunan Libya Devlet Başkanı Muammer Kaddafi anlaşmaya iyi bir şekilde hazırlanmıştı. O esnada Burgiba'nın eşinin Suriye'de bulunması sebebiyle Tunus'ta olmamasını, Cumhurbaşkanı'nı anlaşmayı imzalamaya ikna etmek için istismar etmeye çalıştı. 

Bu anlaşma fazla uzun sürmedi. Çünkü Burgiba, ülkesi ile Libya arasında kurulacak birlik konusunda düzenlenmesi amaçlanan referandumla ilgili yasal engelleri öne sürerek anlaşmadan hızla geri adım attı.

Kaddafi bu hayalinin gerçekleşmesi için çok uğraştı ancak dönemin Tunus Başbakanı Hadi Nouira'nın yanı sıra Vesile bin Ammar tarafından Trablus ile Tunus arasındaki ilişkilerin çöküşünü hızlandıran bir hamleyle bozuldu.

Leyla Trabelsi

Ayrıca, merhum Tunus Devlet Başkanı Zeynel Abidin bin Ali'nin eşi Leyla Trabelsi'nin spektrumu hâlâ bir temsilci olarak devam ediyor.

Devlet politikalarının şekillenmesinde etkili bir rolü bulunuyordu. Öyle ki araştırmacı gazetecilerin ortak bir dosyada onu 'Kartaca Hükümdarı' olarak anmasından sonra büyük bir sansasyona yol açtı.

Leyle Trabelsi, resmi organizasyonlarda ve kutlamalarda daima hazır bulunurdu. Aynı zamanda kanser hastalarına ve engellilere iş fırsatları sunmaya çalışan ‘Seyyide' ve ‘Besme' gibi portallarda hayır faaliyetlerinde bulunurdu. 

Leyla Trabelsi'nin 2020'de hapishane sürecinde ölen kardeşi Murad Trabelsi de dahil olmak üzere birçok akrabası Tunus'ta yolsuzluk ve nüfuzu kötüye kullanma davalarında yargılanıyor. Kendisi de birçok ilişiği sebebiyle Tunus'a dönmesiyle ilgili bir açıklama yapmadı.

2011'deki halk ayaklanmasının akabinde Cumhurbaşkanı Zeynel Abidin bin Ali'nin devrilmesinden yıllar önce, iktidar dümeninde onun yerini alma olasılığına dair konuşmalar tırmanmıştı.

Nüfuz ve menfaatler 

Tarih profesörü Muhammed Duheyb, Leyla Trabelsi hakkında, “ailesini ve erkek kardeşlerini iktidara yaklaştırmanın, ülkedeki nüfuz ve çıkar alanlarını genişletmenin arkasındaydı” sözlerini sarfetti.

Yönetimi miras alması hakkındaki söylentiye 2012 yılında Fransız gazeteci Yves Deray'ın çıkardığı ‘Benim Gerçeğim' isimli kitabında cevap vermiştir.

Ayrıca “Hangi eğitim düzeyiyle Tunus'u yöneteceğim. Hangi diploma ve yeterliliklerle…” sözleriyle mütevazi eğitim seviyesine atıfta bulunmuştur.

Öyle ki eğitimle ilişiği kesilmeden önce lisans eğitiminde üç kere başarısız oldu ve merhum Tunus Cumhurbaşkanı'yla evlenene kadar evrakta sahtecilikte uzmanlaşma yoluna girdi. 

Saatler süren Skype toplantılarının sonucu olan bu kitapta Leyla Trabelsi, Cumhurbaşkanı Zeynel Abidin bin Ali'nin yönetimi sırasında meydana gelen suiistimalleri, aile üyelerinin yakınlıklarını ve nüfuzlarını kişisel kazanç için kullandıklarına dikkat çekerek kabul etti.

Duheyb, Vesile Burgiba'nın çok etkili olduğunu, “Özellikle merhum cumhurbaşkanının iktidarının sonlarında çok etkiliydi. Hatta bakanlar ve danışmanlar arasında müttefikleri vardı. Birçok kişi, Tunus ile Libya arasında gerçekleşecek iki ülkenin birliği konusundaki uluslararası anlaşmanın feshedilmesinin arkasında onun olduğunu iddia ediyor” diyerek gözler önüne serdi.

Tarih araştırmacısı, “Okasha, Kays Said'in kendisine nasıl güvendiği, Tunus'taki siyasi sahneyi şekillendirmedeki rolü, özellikle 25 Temmuz 2021 kararı ve görevden alınmasının nedenleri konusunda halen gizemli kadın olmaya devam ediyor. Son zamanlarda ona atfedilen bilgi sızıntıları da bu gerçeği doğrulamaktadır” dedi. 

Duheyb, “Kadınların cumhurbaşkanları ve kralların saraylarında karar vermedeki etkisinin, Arapların Emevi ve Abbasi halifeliklerinden beri bildiği küresel bir fenomen olduğunu ve Tunus'un buna Vesile Burgiba döneminin ardından Leyla bin Ali ile şu ana kadar tanık olduğunu” düşünüyor.
 

Gizli el

Tarihçi ve akademisyen Nureddin Dokki ise, Burgiba'nın imkanlarını Tunus'taki durumun yönetimine güçlü bir şekilde katkıda bulunan gizli el olarak tanımlıyor.

Kartaca Sarayı'ndaki yönetim şeklini eleştirdiği ‘Jeune Afrique' dergisiyle gerçekleştirdiği röportajın hemen ardından Burgiba'dan boşanmasıyla onu deviren şeyin hırsı olduğunu açıkladı. 

Dokki, Fransızca yazdığı kitabı “Vesile Burgiba: Gizli El'de, “Cumhurbaşkanının karısının (Tunus'un eski ve önde gelen bakanı Ahmed bin Salih tarafından gerçekleştirilen) dayanışma deneyine karşı çıkması” da dahil olmak üzere çeşitli rolleri olduğundan bahseder.

“Olayları bitirmek için uğraştı, Libya ile birlik fikrine karşı çıktı ama aynı zamanda Kaddafi ile de ittifak yaptı” cümlelerini kullandı. 

İmkân ve etki

Tunus Üniversitesi'nde Tarih Profesörü olan Halid Ubeyd de “Özellikle Cumhurbaşkanı Habib Burgiba'nın periyodik hastalığı veya ileri yaşı nedeniyle zayıfladığı bir dönemde, Vesile'nin Tunus siyasetinde güçlü bir etkiye sahip olduğu kanıtlandı” diyor. Bu müdahaleye dikkat çekerek “Böyle bir müdahaleyi cumhurbaşkanı, yönetimin çarklarını çevirirken yani eşinin etki etmeye yetkisi bulunmadığı zamanlarda görmedik” dedi. 

Ubeyd, sözlerinin devamında şu ifadeleri kullandı:

Tunus'ta anayasal veya yasal olarak Cumhurbaşkanı'nın eşinin özel bir statüye ve belirli yetkilere sahip olmasına izin veren hiçbir şey yoktur, aksine onun sadece itibari bir makamı vardır. Çünkü o Tunus Cumhurbaşkanı'nın karısıdır. Ama iktidar ya da onu elinde tutan öyle ya da böyle herhangi bir nedenle zayıfladığında, karısı ya da başka biri olsun kendi varlığını kullanarak siyaset sahnelerindeki bu boşluğu doldurmaya çalıştığını görürüz. Bu durum, bağımsızlığından şimdiye kadar Kartaca Sarayı'ndan geçen her kadın için geçerlidir.

Kamu politikalarının formüle edilmesinde başkan konumunda veya cumhurbaşkanının etkili danışmanlarından biri pozisyonunda olmak gibi geleneksel konumlardan uzakta, Kartaca Sarayı'nda güçlü etkiye sahip kadınların varlığının devam etmesi şeklinde cereyan eden olayları, bazıları ‘gayrı resmi' bir durum olarak tarihi problemlere bağlı görüyor. 

 

 

Independent Arabia