Erdoğan, gelecek hafta Mısır ile ilişkileri yeniden tesis etme çabalarının bir parçası olarak Kahire'ye gidiyor.

10 yıl öncesine kıyasla ilişkilerin eski haline getirilmesi için çabası, Mısır'da büyük bir karşılama ile karşılandı, iki ülke arasındaki çıkarların uyumunu maksimize etmeyi ve bölgesel ve ikili anlaşmazlıkları azaltmayı amaçlıyor.

Uzun zamandır beklenen bu ziyaret, her iki ülkenin de bölgedeki durumu yeniden düzenleme ihtiyacını karşıladığı bir zamanda gerçekleşiyor.

Ukrayna'daki savaş ve ABD-Çin rekabeti gibi uluslararası sistemdeki gelişmeler nedeniyle, bölgedeki güç dengesini yeniden çizme ihtiyacı ortaya çıkıyor.

Bu ziyaret ayrıca Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), İran ve İsrail arasındaki güç dengesini değiştirebilecek rekabetle bağlantılı olarak gelir.

Bu bazen Mısır ve Türkiye'nin ekonomik çıkarlarını göz ardı edebilecek Hindistan ve Avrupa arasındaki kara yolunun fikri gibi çıkarlar.

Son Gazze savaşı, Suudi Arabistan-İsrail ilişkilerinin normalleşmesi gibi bölgesel etkileşimleri karmaşık hale getirdi.

Suudi Arabistan, İsrail ve ABD arasındaki üçlü anlaşma çerçevesinde, tahtın Kraldan Veliaht Prens’e geçişinin sorunsuz olması ve gelecekteki Amerikan taahhütleri ile Suudi Arabistan'ın güvenliğini sağlamasıyla birlikte, İsrail ile ilişkilerini normalleştirme konusunda adımlar attı.

Filistin'e yönelik barış anlaşmasının şu anda ulaşılamaz olduğu bir zamanda, gelecekte bir Filistin devletine yönelik ABD taahhütlerini de içeren bir anlaşma yaptı.

Bu durumda Erdoğan'ın, Türkiye'nin bölgesel bir güç olarak imajını hem Batı'ya karşı hem de Türk halkının gözünde korumak için bu etkileşimlerde etkili bir rol oynamak için Mısır'la koordine etmesi gerekiyor.

Erdoğan, Mısır ve İsrail'i Refah kapısı üzerinden Gazze'ye sembolik bir ziyaret düzenlemeye ikna etmeye çalışırsa, özellikle de ateşkes sağlanırsa, şaşırmayacağım, ancak bunun olacağını düşünmüyorum.

Mısır ve Türkiye, bölgesel etkilerini maksimize etmeye ve uluslararası alanda etkili bir orta güç olarak rol almaya çalışıyorlar.

Ortadoğu'nun ve uluslararası karar alma merkezlerinin bir köprüsü olmaya aday olarak, Washington ve Batı başkentleri ile Pekin veya Hindistan gibi uluslararası karar alma merkezleri arasındaki bağlantıyı güçlendirmek istiyorlar.

Ekonomik krizin uyguladığı kısıtlamalara rağmen, Mısır'ın Türkiye ile iş birliğinin yeniden başlaması, Mısır'a bölgesel ve uluslararası ortamlarda gücünü ve etkisini artırmak için ek kaynaklar sağlayabilir.

Bu iş birliği, Mısır'ın bölgesel ve uluslararası ortamda orta bir güç olarak daha fazla kabul görmesine olanak tanıyabilir.

21'inci yüzyılın başından itibaren, Amerikan gücünün nispi olarak zayıfladığı ve Batı liberal sisteminin uyguladığı politik ve ekonomik ilkelerin güvenilirliğinin azaldığı açıkça görülmeye başlandı.

11 Eylül 2001 saldırıları, New York ve Washington'a yapılan terörist saldırılar ve Afganistan ile Irak'a yapılan Amerikan müdahalesinin başarısızlığı, Batı dünyasının küresel ekonomik krizle başa çıkarken serbest piyasa prensiplerinden vazgeçmesine neden oldu.

ABD ve Batı'nın desteklediği Arap Baharı devrimlerinin, bu ülkelerdeki siyasi sistemleri değiştirmede başarısız olması, Batı'nın ve Amerika'nın politikalarının sorgulanmasına neden oldu.

Son olarak, Rusya'nın Batı'nın NATO genişlemesini Ukrayna'ya uzatmasını reddetmesi ve bu genişlemeye karşı savaş açması, dünyanın çoğunluğunu oluşturan ülkelerin bu Batı-Rusya ekonomik ve askeri çatışmasına tarafsız kalması, bu çatışmanın nükleer bir savaşa veya uzun vadeli bir tükenme savaşına dönüşebileceği endişelerini artırdı.

Türkiye'nin Ortadoğu'daki diğer ülkelerle kıyaslandığında göreceli askeri ve ekonomik kapasitesi, ona etkili bir bölgesel güç olarak nüfuzunu kullanma imkânı veriyor ve ana uluslararası aktörlerin hayati çıkarlarını etkilemediği sürece bağımsız politikalar izleyebiliyor.

Türk askeri ihracatı, özellikle İHA'lar ve güdümlü füzeler gibi, bu etkinin bir parçası olarak önemli bir araç oluşturuyor.

Bu silahlar, Türkiye'nin Libya, Suriye, Azerbaycan, Etiyopya ve Ukrayna gibi ülkelerdeki askeri çatışmalarda belirleyici bir rol oynamasına yardımcı oldu.

Bölgedeki diğer ülkeler, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir ve Fas gibi, bu tür silahlara sahip olmak için yarışıyorlar.

Katar, Türkiye'nin bölgedeki savaş deneyimini kullanarak geliştirdiği tankları üreten bir Türk fabrikasını satın aldı.

Türkiye Dışişleri Bakanı, iki gün önce ülkesinin Mısır'a bu tür İHA'ları ve üretim teknolojisini sağlayacağını duyurdu.

Bu, Türkiye'nin Mısır ile askeri iş birliği konusundaki gelecek görüşmeleri kapsayan bir sonraki Erdoğan ziyareti sırasında ele alınacak diğer projelerden biridir.

Mevcut ilişkilerin gelişim aşaması, Mısırlı karar vericiler önüne, Türk liderinin Kahire'ye yapacağı gelecek ziyaret çerçevesinde, çeşitli ikili ve bölgesel konuları tartışma, inceleme ve Mısır'ın çıkarları üzerindeki etkilerini değerlendirme fırsatı sunuyor.

Burada, Mısır'ın Türkiye Cumhurbaşkanı'nın Kahire ziyaretinden en üst düzeyde faydalanması için bazı öneriler sunmaya çalışacağım.

Bu öneriler, iki ülkenin bölgesel ve ikili alanlarda tartışması ve incelemesi gereken hükümet, ticaret ve kültürel konuları içerecek, çünkü bu ziyaret her iki ülke için de önemli bir dönemeç olacak.

Bölgesel konular

Tüm dünya, tek kutuplu Amerikan hegemonyasından çok kutuplu rekabetin yaşandığı bir döneme doğru ilerlerken, bölgesel güçlerin önemi ve etkisi artıyor.

Türkiye gibi önemli bölgesel güçlerin, bölgesel meseleler üzerindeki etkisi büyüyor.

Türkiye, etrafımızdaki çatışma bölgelerinin çoğuna ekonomik ve askerî açıdan yatırım yaptı ve bu da ona bu alanlarda büyük nüfuz sağladı; Bence bunlardan üçü bizi ilgilendiriyor: Libya, Etiyopya ve Suriye.
 

 

Libya

ABD ve birçok Avrupa ülkesi, Türkiye'nin Libya'daki Rus varlığını dengeleme konusunda verilen yetkiyi değiştiriyor gibi görünüyor ve giderek Doğu ve Batı Libya arasında siyasi bir uzlaşı bulunması yönünde teşvik eden bir politikaya yöneliyorlar.

Bu siyasi uzlaşının, Libya'nın petrol ve doğal gaz kaynaklarını kontrol etmeyi mümkün kılacağı düşünülüyor.

Bu kaynakların önemi, Ukrayna savaşı ve Avrupa pazarlarına coğrafi yakınlık gibi faktörler nedeniyle arttı.

Bu nedenle, ABD ve Birleşmiş Milletler'in (BM) Libya'da ortaya koyduğu girişimler gözlemleniyor.

Türk yetkililer, Libya konusunda Mısır ile ortak bir anlayışa varmaya hazır olduklarını ifade ettiler.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı, Bingazi'deki konsolosluğunu yeniden açma niyetini açıkladı.

Rusya'nın Libya'dan binlerce Wagner Sözleşmeli Askeri'nin Ukrayna'ya taşınması ve Rusya'nın bu tür askerlerin daha fazlasını Libya'dan Ukrayna'ya ve diğer bölgelere, Sudan ve diğer Afrika ülkelerine taşıma ihtiyacı, Libya'daki tüm paralı askerlerin tahliyesi için Rusya, Türkiye ve Rusya arasında bir anlaşmanın olasılığını artırıyor.

Bu anlaşmadan sonra Libya'da yaklaşık 100 Türk ve Rus düzenli askeri kalacaktır.

Bu durumu, Libya'da uzlaşıya dayalı bir siyasi çözüm bulunması halinde oluşacak yeni Libya hükümetine bırakmamız gerektiğini düşünüyorum.

Kuşkusuz hem Mısır hem de Türkiye, Libya müttefiklerinden ve Libya'nın petrol ve gaz kaynaklarındaki adil paylarından vazgeçmeyecek ve yeni hükümetin oluşturulmasında görecekleri nispi ağırlığın bilincinde olacaklardır.

Mısır'ın, Türkiye'nin Libya ile deniz sınırları ve Libya'nın petrol ve gaz alanlarını kullanımı konusunda imzaladığı anlaşmalara karşı tavrını değiştirmesine gerek yok.

Mısır, Türkiye ile Libya'da siyasi bir çözüme ulaşmayı kolaylaştıran bir uzlaşma sağlayabilir ve Libya taraflarının Mısır, Türkiye, Batı ve Rusya'nın çıkarlarını aynı anda göz önünde bulundurarak yeni bir hükümet oluşturmasına yardımcı olabilir.

Ayrıca, Mısır ve Türkiye'nin Libya'nın doğusunda ve batısında eşitlik temelinde gerçekleştirilen projelerde iş birliği yapmalarını ve bu projelere Libya'nın siyasi desteğini ve finansmanını sağlamak için Mısır-Türkiye anlaşmalarına ulaşılmasını sağlayabilir.
 

Nahda Barajı

Türkiye, Sudan'dan sonra Etiyopya'daki ikinci en büyük yatırımcı ve Etiyopya'da Türk kökenli 200'den fazla şirket faaliyet gösteriyor.

Türkiye'nin Etiyopya'ya askeri yardım da sağlaması, ülkenin iç savaşı kendi lehine sonuçlandırmasına yardımcı oldu.

Türkiye, Sudan ile Etiyopya arasındaki sınır anlaşmazlıklarını çözmek için arabuluculuk yapma teklifinde bulundu.

Türkiye'nin, diğer arabulucu ülkelerle birlikte, Etiyopya hükümetini Büyük Etiyopya Rönesans (Nahda) Barajı sorununda bir uzlaşma kabul etmeye ikna etmede katkıda bulunabileceğini düşünüyorum.

Doğu Akdeniz

Mısır, Akdeniz'in doğusundaki Yunanistan ve Kıbrıs ile kurduğu ittifak ilişkilerinden faydalanarak Türkiye'nin bu ülkelerle arasındaki suların gaz yataklarından pay almasını sağlayacak bir düzenlemenin yapılmasına katkıda bulunabilir.

Bu, Türkiye ile bu ülkeler arasındaki uzun süredir devam eden deniz yetki anlaşmazlıklarını yasal tartışmalara girmeden çözmeyi amaçlayabilir.

Aynı zamanda, Türkiye'nin dünyanın çoğunluğu tarafından tanınmayan Kıbrıs Cumhuriyeti'nin hak iddia ettiği kıta sahanlığı konusunda çözüm arayışlarına da katkı sağlayabilir.

Burada, Amerika'nın arabuluculuğu ve Fransız ve İtalyan gaz şirketlerinin ve Katar Devleti'nin yardımıyla, iki ülkenin diplomatik ilişkileri bile olmadan, açık deniz gaz sahalarını aralarında bölmek için varılan Lübnan-İsrail anlaşmasının modelini düşünüyorum.

Türkiye ile ilişkilerin normalleştirilmesi ve Beşar Esad hükümetiyle iş birliğinin geliştirilmesi, Mısır'ın Suriye'deki savaşa barışçıl bir çözüme ulaşmak, mülteci sorununu çözmek ve Suriye'nin kuzeyinde uluslararası güvenlik garantilerine ulaşmak için müzakerelere katılmasının kapısını açabilir.
 

 

İkili ilişkiler

1- Mısır ve Türkiye arasındaki ikili düzeyde, Müslüman Kardeşler'in iktidardan düşürülmesinden önce imzalanan, Mısır'ın Libor faiz oranıyla çok düşük faizle Türk kredi hattını canlandırmak mümkündür.

Bu kredi hattından Mısır, Türk ihracatını ve projelerini finanse etmemişti. Ayrıca, Türk yatırımları için hazır anlaşmalar vardı, özellikle atık geri dönüşümü ve özel sektör şirketlerinin gecekondu sorununu çözme alanında.

Ayrıca, Mayıs 2013'te henüz Savunma Bakanı iken Mısır Cumhurbaşkanı Sisi ile Erdoğan arasında bir anlaşma yapılmıştı.

Bu anlaşma, Türk silah satışlarını ve Türkiye ile Mısır arasındaki ortak askeri üretim projelerini finanse etmek için 200 milyon dolarlık benzer bir Türk kredi hattının açılmasını içeriyordu.

Ancak bu anlaşma da o tarihten beri askıya alınmış durumda. Ancak, Türkiye'den silah ithalatı ve üretimi, torpido botları ve elektrikli araçların ithalatı gibi projelerin finansmanı için bu anlaşmanın yeniden başlatılması göz önünde bulundurulabilir.

2. Mısır, Türk iş insanlarının tekstil endüstrisindeki deneyiminden faydalanarak, tekstil üretimini Mısır'da geliştirebilir ve bu ürünleri Amerika ve Afrika pazarlarına ihraç ederek milyonlarca dolar kazanç elde edebilir.

Mısır'ın kamu sektörü tekstil fabrikalarının sorununu çözmek için onlarla bir ortaklık öneriyorum.

3. Mısır'daki Türk üreticiler, Mısır'daki ucuz doğal gaz ve işgücünden faydalanarak ürettiklerini hem yerel pazarlara hem de Amerika, Afrika ve Arap pazarlarına satıyorlar.

Mısır'ın bu pazarlarda gümrük muafiyetleri ve avantajlara sahip olması, Türk yatırımlarının artması için çekici bir model sunuyor.

Aynı zamanda, geçen iki yılda Türkiye'ye olan sıvılaştırılmış doğalgaz ihracatımızın değeri 2 milyar doları aşarak, geçen yıl Türkiye'ye olan Mısır ihracatının değeri 5 milyar dolara yükseldi ve Türkiye'den yapılan ithalatlarla eşit hale gelerek, ülkeler arası ticaret dengesinin toplamını 10 milyar dolara ulaştırdı.

Belki de önceliklerimizi ve iki seçeneğin her birinin ekonomik fizibilitesini belirlememiz gerekiyor: Endüstriyi yerelleştirmek için gaz kullanmak veya gazı ihraç etmek. 

4. 2011 yılında Mısır'dan başlayıp Ürdün, İsrail ve Suriye'den geçen Arap doğalgaz boru hattının Türkiye topraklarına ulaşmasına yaklaşık 100 kilometre vardı.

Şimdi bu hattı Lübnan'a Mısır gazı sağlamak için kullanmaya hazırlanıyoruz ve her iki yönde de kullanmayı düşünüyoruz.

Bu, uzun vadede, önümüzdeki birkaç yıl içinde büyük miktarda Rus gazı alacak olan Türk şebekesine bağlanmanın kapısını açıyor.

5. Mısır, daha önce güvenlik sebeplerinden dolayı, Türk ve Mısır tırlarının Akdeniz'deki Ro-Ro limanları arasındaki deniz taşımacılığı hattını durdurmuştu.

Bu tırlar, Suriye'deki savaşın neden olduğu yolu kapatması sonrasında Türk ve Avrupa mallarını Mısır üzerinden Arap Körfezi'ne taşımaktaydı.

Türkler bu deniz hattını İsrail'in Hayfa limanına aktardı, böylece kamyonlar oradan Ürdün üzerinden Körfez'e gidebilecekti.

Eğer Mısır'daki ilgili yetkililere bu hat üzerinden deniz taşımacılığının ekonomik faydaları kanıtlanırsa, bu kamyonların Türkiye'ye geri dönüşlerinde ve oradan Avrupa pazarlarına gönderilmelerinde bu kamyonlardan faydalanmamız gerekir.

Böylece, bu hat Arap Körfezi ile İsrail arasındaki kara yolu için bir alternatif haline gelebilir ve Avrupa'ya ulaşımı sağlar.

6. Kültürel işbirliği, Türk pazarında Arapça ve sanat eserlerin pazarlanma fırsatlarından önemli bir yönü temsil eder.

Türkiye, 85 milyon Türk'ten oluşan bir nüfusa sahipken her yıl her alanda 88 bin kitap üretirken, Mısır yılda 22 bin kitap ve diğer Arap ülkeleri ise toplamda 18 bin kitap üretir.

Bu da 300 milyon Arap'ın her yıl 85 milyon Türk'ün okuduğu kitap sayısının yarısından azını okuduğu anlamına gelir.

Arapçadan Türkçeye edebi ve sanatsal çeviri faaliyetlerinin canlandırılmasına ihtiyaç vardır.

Ayrıca, Mısır film ve dizilerinin, Arap dünyasındaki Türk dizi ve filmlerinin sahip olduğu popülerlikle karşılaştırılabilecek bir popülariteye sahip olabileceğine inanıyorum.

7. Türkler ayrıca çocuklarını Arapça ve İslami din öğrenimi için El-Ezher Üniversitesi ve diğer Mısır üniversitelerine göndermeye sıcak bakıyorlar.

Ancak, son 20 yılda Mısır üniversitelerinde eğitim seviyesinin düşmesi, çağa uygun olmayan müfredatların öğretilmesi ve uluslararası standartlara uygun temiz ve sağlıklı üniversite kampüslerinin olmaması gibi nedenlerden dolayı bu öğrenci sayısı azaldı.

Bu sorunları çözmeye yönelik ilginin, Mısır üniversitelerini, ekonomik, turizm ve bilimsel getiri sağlayan bu önemli faaliyet için Ortadoğu'da yarışan ev sahibi üniversiteler listesine yeniden koyabileceğine inanıyorum.

Son zamanlarda, Körfez ülkeleri, çoğunluğu yabancı olan öğrenciler ve öğretim üyeleri tarafından üretilen patentler konusunda Mısır'a kıyasla öne geçti.

Bölgesel ve ikili iş birliği fırsatlarının rekabet veya potansiyel çatışma alanlarının ötesinde olduğu açıktır, bu da beni umutlandırıyor ve Erdoğan'ın yaklaşan ziyaretinin, geçmiş hatalardan ders alarak ve ortak paydalardan yararlanarak iki ülke arasındaki yakın ilişkilerde yeni bir başlangıç olmasını umut ediyorum.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

Independent Türkçe için çeviren: Büşra Kavaklıoğlu