Türk sinemasında "darbe" temasıyla çekilmiş 13 film

Eyüp Kaan Yoksu Independent Türkçe için yazdı

1- Anons / Mahmut Fazıl Çoşkun

Yapım Yılı: 2017
Oyuncular: Serkan Ercan, Müfit Kayacan, Sezin Bozacı, Murat Kılıç, Nazmi Kırık

 


"Uzak İhtimal" ve "Yozgat Blues" filmlerinin yönetmeni Mahmut Fazıl Çoşkun'un üçüncü filmi Anons, Talat Aydemir'in 1963'teki ikinci darbe girişimi sırasında İstanbul Radyosu'nu ele geçirmek üzere gelen subayların trajıkomik hikayesini anlatıyor.

Anons filmi, Türkiye sinemasında farklı sinema dili oluşturulmasına katkı sağlayan filmler arasında gösterilebilir. İronik bir kayıtsızlıkla işlenmiş ince mizah örnekleriyle dolu bir film.

Yönetmen M. Fazıl Çoşkun, Anons'ta riskli bir biçim denemesi yapsa da sağlam hikaye, iyi oyunculuk ve müthiş bir sinematografi ile önemli bir filme imza atmıştır.

Ayrıca Film, TRT 2 kanalında yayınlanmıştır. 

- 75. Venedik Film Festivali'nde İtalyan Gazeteciler Birliği tarafından verilen en iyi Akdeniz filmi ödülünü kazanmıştır.
- Adana Altın Koza Film Festivali'nde juri özel ödülü almıştır.
- 6. Boğaziçi Film Festivali'nde ulusal uzun metraj film yarışması kategorisinde en iyi yönetmen ödülü almıştır.
- 8. Malatya Uluslararası film festivali'nde ulusal uzun film yarışması SİYAD en iyi film ödülü almıştır.


2- Beynelminel / Sırrı Süreyya Önder, Muharrem Gülmez

Yapım Yılı: 2006
Oyuncular: Cezmi Baskın, Özgü Namal, Sırrı Süreyya Önder

 


Filmde 12 Eylül 1980 darbesi sonrası dönemin sıkıyönetiminin, doğuda yerel halk ve çalgıcı sınıfı üzerine etkileri trajikomik bir şekilde anlatılır.

Filmde BKM esintileri olduğu kendini belli etmiş diyebiliriz. Vizontele tadında, insanın içini ısıtan, sıcak, akıcı bir hikayeye sahip bir dram filmi.

Film, aslında tam anlamıyla bir dram değil diyebiliriz; komedi tadında dram demek daha doğru olacaktır.

Film, oyunculuk, anlatım tarzı ve kullanılan sinema diliyle de oldukça keyifli. Örneğin, 1980 darbesi sonrasında halkevinin üçüncü sınıf bir pavyona dönüştürülmesi, duvarında asılı duran Piç Haso tablosunun yerine Arzum Çilem posterinin asılması, darbenin ülkemizde ne denli hasarlar yarattığını gösteren olağanüstü bir metrafordur.

Filmin unutulmaz repliklerinden birisi şöyledir:

+ Senin kız arkadaşın da vardır şimdi üniversitede...

- Yoo, yoktur... Bunlar küçük burjuva alışkanlıkları. Hem ben artık devrimci oldum.

- Vallaha en iyisini yapmışsın...


3- Bu Son Olsun / Orçun Benli

Yapım Yılı: 2012
Oyuncular: Engin Altan Düzyatan, Hazal Kaya, Bülent Çolak, Engin Alkan, Ufuk Bayraktar

 


Filmin senaryosunu Şükrü Üçpınar ve ve yönetmen Orçun Benli birlikte yazmıştır. Yönetmen Orçun Benli'nin ilk uzun metraj filmidir.

Film, 12 Eylül darbesini mizahi bir dille ele alıp eleştirmektedir. Filmin hikayesi yönüyle başarılı bir film. 12 Eylül darbesinde solcular, sağcılar, ortayolcular, polisler, askerler, sokakta yaşayanlar ne ararsanız var.

Ayrıca, evsiz insanların sokağa çıkma yasağı karşısında yaşadıklarını anlatıyor olması açısından özgün bir senaryosu olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Tüm bunların dışında bu film ile ilgili olarak yerli sinema filmlerine tanıdığım yüksek tölerans sebebiyle ve yönetmen Orçun Benli ile bir projede çalıştığımdan dolayı filmdeki güzel ve olumlu ayrıntıları yakalamaya çalıştım.

Film TV2 kanalında da yayımlanmıştır. Filmin oyuncularının büyük çoğunluğunun tiyatro kökenli olmasından dolayı film, başarılı bir kara mizah ürünü haline gelmiştir.

Filmin büyük çoğunluğunun hapishanede geçmesinden dolayı farklı film listelerinde hapishane filmleri kategorisinde görebilirsiniz.

Filmin bir sahnesinde duvara "Faşizme kayan Mahir Çayan" yazısını görünce gülüyorsunuz.

Ayrıca filmin müziklerinde Cahit Berkay'ın sesini duymak ayrı bir güzellik.


4- Eve Dönüş / Ömer Uğur

Yapım Yılı: 2006
Oyuncular: Mehmet Ali Alabora, Sibel Kekilli, Altan Erkekli, Civan Canova, Erdal Tosun, Savaş Dinçel, Perihan Savaş, Yeşim Ceren Bozoğlu, Cengiz Küçükayvaz

 


Film, 1980 darbesinin gerçek yüzünü ve aynı dönemin işçi sınıfını konu almıştır. Ülkemizde cunta döneminden bu yana darbelere karşı yapılmış; sanat açısından atılmış en cesur film diyebiliriz.

Filmin sonunda gösterilen metni sindire sindire herkesin okuması gerekir. Filmin oyunculukları, senaryosu ve sinemasal kalitesi gayet başarılıdır.

Eve Dönüş ağırlıklı olarak 1980 darbesi süresince yapılan işkencelere ve apolitliğe değinmiştir. Filmdeki solcu-devrimci karakterlere karşıysa genel olarak genel olarak olumsuz bir algı söz konusudur.

Ancak hoca olarak anılan karakter diğerlerinden ayrı tutulmakta, onun hakkında daha çok pozirif yargılar bildirilmektedir. Film dönem filmi olmasına karşın içerisinde mantık hataları da barındırıyor.

Şöyle ki, 1980 dönemini anlatan sinema filminde 1987 model otobüs olması, evde aç-kapa musluk modelinin olması, pimapen pencereli evler maalesef göze batan hatalardır.

İzlerken akıllarınıza Ferhan Şensoy'un başrolünde oynadığı 2006 yapımı "Pardon" filmi gelebilir.

Filmde oyunculuklar gayet başarılı olmasına karşın sadece Sibel Kekilli'nin oyunculuğu vasat kalmıştır. Filmin unutulmaz repliklerinden birisi şöyledir:

- Eee söyle bakalım. Kod adın Şehmus mu değil mi ?

+...

- Konuşsana oğlum Şehmus musun değil misin ?

+ Şehmusum vallahi şehmusum. Vallahi billahi de Şehmus'um.

- Hayır değilsin.

+ Bilmiyorum siz ne derseniz oyum.

- Sen Şehmus değilsin. Hakkında yapılan ihbar asılsızmış. Geç otur.

- Biz sadece vatan millet düşmanlarına karşı acımasızızdır, sertizdir. Senin bu işlerle ilgin olup olmadığını anlamak için emin olmamız lazımdı. Değil mi Mustafa. Bu yüzden de seni üzdür. Mustafa geçen kızımın doğum gününe gidemedim ya.


5- Börü – Can Emre / Cem Özüduru

Yapım Yılı: 2018
Oyuncular: Serkan Çayoğlu, Murat Arkın, Can Nergis, Zafer Algöz, Özge Gürel, Tamer Karadağlı

 


Börü, 15 Temmuz gecesi mutlak fedakarlığı göze almış vatansever güvenlik güçlerinin amansız mücadelelerini konu almıştır.

Filmin yönetmenliğini; "Dağ"', "Dağ 2" ve "Panzehir" gibi gişede başarıyı yakalamış sinema filmleriyle tanınan Alper Çağlar projesidir.

Yönetmen, senarist, yapımcı Alper Çağlar, Can Emre, Emre Sirel ve Cem Özduru'nun birlikte yaptığı polisiye ve dram filmidir.

Alper Çağlar, "Börü" filmiyle ilgili olarak şöyle demiştir:

Ülkemizin en kara gecesinde bile devletinin yanında yer alan fedakar güvenlik güçlerine olan gerçeklere dayalı saygımız projenin özünü oluşturuyor.

Filmin unutulmaz repliklerinden bazıları şöyledir:

- "Ölmek kolay Kemal, zor olan zalimlerle dolu olan bu dünyada kusurlarımızla birlikte dosdoğru yaşamaya çalışmak."

- "Hatırlayacağız, üzüleceğiz ama şimdi değil. Onlara borcumuz var. Bizi izliyorlar şimdi, geride kalanlar ne yapacaklar diye." 


6- Babam ve Oğlum / Çağan Irmak

Yapım yılı: 2005
Oyuncular: Çetin Tekindor, Ege Tanman, Fikret Kuşkan, Yetkin Dikinciler, Hümeyra, Tuba Büyüküstün, Binnur Kaya, Şerif Sezer 

 


Ege'deki çiftlikten gazetecilik bölümünü okumak için ayrılan Sadık'ın, yıllar sonra oğluyla beraber yeniden çiftliğe dönüşünün, 12 Eylül darbesi arka planında aktarıldığı filmin senaryosunu da yine Çağan Irmak yazdı.

Film, Türkiye'de üç buçuk milyon izleyici sınırını aştı. Filmin çekimlerinin tamamı İzmir, Balıkesir ve İstanbul'da Çağan Irmak yönetmenliğinde gerçekleştirildi.

Ayrıca film, 2006 İstanbul Film Festivali'nde "'En İyi Film", "En İyi Erkek Oyuncu", "En İyi Kadın Oyuncu" ödüllerini aldı.

Filmin en unutulmaz replikleri şöyledir:

"Peki sen hiç bir çocuğun büyüceğini görememek ne demek bunu bildin mi ?"

"Bir de şey dedin keşke beni görmeyeydi böyle yatakta… Korkma… Evlatlar
babalarını hep hatırlamak istedikleri gibi hatırlarlar."

"Bana gittin diyosun baba ama ben gitmedim, kalamadım evim nerde bilemedim; çünkü aklımın bir tarafında bir köşesinde hep sen vardın."

"Evlatlar, babalarını hep hatırlamak istedikleri gibi hatırlar."


7- Dedemin İnsanları / Çağan Irmak

Yapım Yılı: 2011
Oyuncular: Çetin Tekindor, Yiğit Özşener, Gökçe Bahadır, Hümeyra, Ezgi Mola, Mert Fırat, Zafer Algöz, Sacide Taşaner

 


Dedemin İnsanları, 12 Eylül 1980 ihtilalinden sonra yaşanan acılara dayanamayıp intihara sürüklenen dedesinin hüzün verici hikayesine yer verilmiştir.

Melodram tarzında çekilmiş başarılı bir film projesi olarak nitelendirilebilir. Anlatım dili kuvvetli olan Çağan Irmak, bu filmde de bu dilini ustaca kullanmıştır.

Yönetmen, filmin senaryosunu kendi dedesinin gerçek yaşam öyküsünden kurgulayarak yazmış. 

- "Bavulları hiç sevmem efendim, hep geri gönmeyi ifade ederler; bavulunu geride bırakıp gel, temelli gel!" 

Filmin en unutulmaz replikleri şöyledir:

- "Çünkü tamamlanmış cümleler yarım kalmışlara göre daha az acıtır! Sen ne kadar virgülleri sevsen de..."


8- Sen Türkülerini Söyle / Şerif Gören

Yapım Yılı: 1986 
Oyuncular: Kadir İnanır, Sibel Turnagöl, Tunca Yönder, Muadelet Tibet, Merih Fırat.

 


Filmde, af yasasıyla cezaevinden tahliye edilen devrimci Hayri'nin (Kadir İnanır), 12 Eylül darbesi sonrası kurulan yeni düzene uyum sağlayan eski arkadaşlarıyla geldiği yol ayrımı anlatılıyor.

Hayri karakteri, mücadele arkadaşlarının yozlaştığı görür. 12 Eylül darbesini eleştiren ilk yerli film olarak sinema tarihimizde yerini almıştır.

Sen Türkülerini Söyle, 1980 sonrası Türkiye sinemasında çekilmiş siyasal eleştiri barındıran farklı filmlerle bir tutulmaması gerekir.

80 döneminin etkileri henüz ortadan kalkmamışken (1986) çekilmiş olmasından dolayı önemli ve cesurcadur.

Filmde izleyenlerin hafızalarına kazınan sahnelerden birisi de Çağdaş Türkü grubunun 1986 tarihli "Bekle Beni" albümünde yer alan ve sözleri Yaşar Miraç'a ait olan "Rami Kışlası" şarkısının eşlik ettiği görüntüler.

Filmin en unutulmaz replikleri şöyledir:

- "Allahaısmarladık . Her zaman alnınız açık, başınız dik olsun. Oğlunuz utanılacak hiçbir şey yapmadı."


9- Ses / Zeki Ökten

Yapım Yılı: 1986
Oyuncular: Güler Ökten, Nur Sürer, Kamran Usluer, Yavuzer Çetinkaya, Orhan Çağman, Işık Aras

 


Ses, 12 Eylül darbesinde siyasi sebeplerle 6 yıl hapis yatan bir adamın hikayesiyle birlikte; darbe zamanı işkence gören, işten atılan insanları ve bu işkencelerin sonraki hayatlarına yansımalarını anlatmaktadır.

Zeki Ökten sinemasının tüm izlerini bu filmde çarpıcı şekilde görmek mümkündür. Gördüğü işkencelerden sonra bir türlü "topluma adapte olamayan" Tarık Akan'ın canlandırdığı karakterin bir sahil kasabasında sesini işkencecisine benzettiği adamla giriştiği hesaplaşma gerçekten görülmeye değer.

İzleyenlerin tüylerinin diken diken olacağına emin olabilirsiniz.  

"Sen Türküler Söyle" sinema filmi gibi bu filmde hemen darbe sonrası çekilen ilk politik sinema filmlerindendir.

Zeki Demirkubuz'un sinemayla tanıştığı ilk filmdir. Demirkubuz, filmde reji ekibinde görev almıştır.


10- Vizyontele Tuuba / Yılmaz Erdoğan

Yapım Yılı: 2004
Oyuncular: Yılmaz Erdoğan, Demet Akbağ, Tuba Ünsal, Tarık Akan, Altan Erkekli, İclal Aydın, Tolga Çevik, Cezm, Baskın, İdil Fırat, Ata Demirer, Deniz Akkaya

 


Filmin ana hikayesi aslında televizyonun köye geliş hikayesidir diyebiliriz. Filmi başarılı bir şekilde çekilmiş dönem filmleri arasında gösterip, nitelendirmek mümkündür.

1980 döneminde gençlerin taşrada yaşamlarını sürdürürken kavramsal kargaşalara, komik bir şekilde göndermeler yapılmıştır.

Film boyunca politik eleştiriler  izleyicilere ince ince verilmiştir.  Filmin en çok beğenilen yanı ise mizahi, dramatik ve trajıkomik öğeleri bir araya doğru bir şekilde getirmiş olmasıdır.

Toplumumuzda darbeyi görmemiş, yaşamamış gençler filmi keyif alarak izlemiştir diyebiliriz. Filmin en çok son sahneleri izleyenleri politik olarak etkilemektedir.

Film bütün kötü durumlara rağmen binbir güçlükle inşa edilen inşa edilen kütüphane gibi, nasıl darmadağın edildikleri vurgulanmıştır.

Film boyunca ince bir devlet-ordu göndermeleri yapılmaktadır. Yönetmen Yılmaz Erdoğan tarafından politik öğeler çok zarif bir şekilde filme işlenmiştir. 

Filmin en unutulmaz repliği şöyledir:

+Görevini biliyorsun değil?

-Biliyorum, Mehmud abey.

+Devrimci kime denmez?

-Cahit abigillere


11- Bekle Dedim Gölgeye / Atıf Yılmaz

Yapım Yılı: 1990
Oyuncular: Hale Soygazi, Füsun Demirel, Aytaç Arman, Levent Tülek,  Metin Bilgin, Kemal Bekir

 


68 kuşağına mensup gençlerden 4 kişilik bir arkadaş grubununda bulunan birinin 12 Eylül darbesi öncesinde şüpheli bir şekilde ölü bulunması ve sonrasında yaşanan ilginç olaylar beyazperdeye yansıtılmış.

Ümit Kıvanç'ın siyasi-polisiye romanından Atıf Yılmaz tarafından sinemaya uyarlanmış başarılı filmlerdendir.

Filmin senaryosunu da usta yönetmen, senarist Barış Pirhasan kaleme almıştır.

Filme konu edilmiş kitabın sayfa 354'de geçen bir cümle şöyledir:

Cebinden yaldızlı kalemini çıkardı. Esra'nın fotoğrafının üzerindeki noktaları birleştirerek çarpıyı tamamladı.


12- O... Çocukları / Murat Saraçoğlu

Yapım Yılı: 2008
Oyuncular: Özgü Namal, Sarp Apak, Demet Akbağ, Altan Erkekli, İpek Tuzcuoğlu

 


Senaryosunu Sırrı Süreyya Önder'in yazdığı kaliteli filmlerdendir. Önder'in kaleminin ustalığı başarılı bir şekilde yönetmen Murat Saraçoğlu tarafından filme yansıtılmıştır.

Önder'in senaryosu başarılı bir şekilde sinematografiye aktarılmıştır. Filmin akıcılığı, sağlam senaryosu ve usta işi sinematografiyle buluşmasıyla görsel bir şölene dönüştürülmüş.

O... Çocukları filmi için "klasik toplumsal tabuların, kemikleşmiş kalıpların yıkılabileğinin kanıtıdır" diyebiliriz.

Çocukları 1981 yılında fasişt askeri darbe döneminden bir kesiti beyazperdeye aktarılıyor. Türkiye, askeri rejimin boyundurluğu altında kalmıştır.

Hayat kadınlarının çocuklarına bakıcılık yapan emanetçi annenin, evinin ekseninde inanılmaz olaylar gerçekleşir.

Çocuk psikolojisi, eğitim, töre, akrabalık ilişkileri, kadın erkek ilişkisi, toplum içerisinde kadın ve çocukların yeri, toplumsal değer yargıları ve militarist baskı ortamının sorgulandığı tartışmalar yaratmış başarılı bir film.

Filmin en unutulmaz repliği şöyledir:

- "Bu balıklar niye öldü biliyor musun? Çünkü sularını değiştirdin!"

- Biz seninle dünyaya aynı yerden bakmıyoruz...
+ Ama aynı dünyaya bakıyoruz.!


13- Sis / Zülfü Livaneli

Yapım Yılı: 1988
Oyuncular: Rutkay Aziz, Fikret Kuşkan, Elia Kazan, Uğur Polat, Kenan Pars, Aslı Altan

 


Ünlü oyuncu yönetmen Elia Kazan'ın oyuncu olarak rol aldığı son filmdir.  Ülkenin çalkantılı bir dönem yaşadığı, kardeşin kardeşi vurduğu günlerde hükim eskisi Avukat Ali Fırat (Rutkay Aziz), beklenmedik bir olayın içine sürüklenir.

Oğlu Murat öldürülmüştür. Bu siyasal kargaşa ortamında onu öldüren karşıt görüşe sahip kardeşi midir?

Olaylar bu kuşkular içinde sürüp gider. (Agah Özgüç'ün 100 filmde Türk Sineması kitabından).

Usta oyuncu Fikret Kuşkan'ın oynadığı ilk uzun metrajlı sinema filmidir. Filmin hikayesi oldukça güçlüdür.

Yönetmen Zülfü Livaneli'nin ilk sinema filmidir. Filmin müziklerini ise Mikis Thedorakis bestelemiştir.

- Film 1989 yılında Avrupa Film Akademisinde en iyi film adayları arasına girmiştir.
- Montpellier Altın Antigone Birincilik ödülü almıştır.
- 1989 yılında Valencia Altın Palmiye birincilik ödülü almıştır.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU