15 yılda üç hükümetin devrildiği Kırgızistan'ın son devrimi

Son gelişmeler Kırgızistan’ı karmaşa ve kaos uçurumuna sürüklüyor

Kırgızistan'da 4 Ekim seçimleri sonrası patlak veren gösterilerin ardından Cumhurbaşkanı Ceenbekov istifa etti (AP)

Kırgızistan'ın başkenti Bişkek’in büyük bir kısmı birkaç gündür doğal olmayan bir şekilde sakin. Belediye işçilerinin sokakları temizleyip yıkamasına rağmen yolda gelip geçen çok az kişi var. Polisin genç protestocuları dağıtmak için son çatışmalarda kullandığı göz yaşartıcı gaz ve ses bombalarından da çok az iz var. Ancak şehirdeki alışveriş merkezlerinin üstü örtülmüş pencereleri, 15 yıldaki üçüncü büyük siyasi kriziyle karşı karşıya gelen bu Orta Asya ülkesindeki kaynayan gerginliğin kanıtı niteliğinde.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

En son protestolar, Kırgız standartlarına göre büyük resmi ve gayri resmi finansal kaynakları elinde tutan üç hükümet yanlısı partinin 120 sandalyeden 107'sini mantıksız bir şekilde kazandığı 4 Ekim parlamento seçimlerinin ardından patlak verdi. Yüzde 7 barajını zar zor aşan yalnızca bir muhalefet partisi parlamentoya girmeyi başardı. O parti ve sandalye kazanamayan diğer 12 parti sonuçlara itiraz etti.

Bunu izleyen devrim, neredeyse 24 saat gibi bir sürede ülkenin siyasi sisteminin büyük bir kısmını hızlı ve kapsamlı bir şekilde parçalara ayırdı. 5-6 Ekim gecesi, Bişkek merkezindeki meydanda birkaç bin muhalefet destekçisi protesto gösterisi yaptı ve bazıları parlamentoya ve diğer hükümet binalarına hücum etti. Kabine istifa etti ve ülkenin merkez seçim komisyonu yeni bir seçim planlayacağına söz vererek seçim sonuçlarını iptal etti. Belarus’taki protestocular tarafından yaygın olarak kullanılan Telegram mesajlaşma uygulaması kanalı “NEXTA Live” bile neredeyse tamamen Kırgızistan'dan gelen haberlere odaklanarak başkentten haberler, fotoğraflar ve videolar yayımladı.

9 Ekim'de Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov yeni bir kabine atandığında istifa edeceğini söyledi. Fakat bir yandan da başkentte olağanüstü hal ilan etti ve askeri birliklere birbiriyle çatışan rakip muhalefet grupları da dahil ayaklanmayı sona erdirme emri verdi.

Kırgızistan'ın 2005 ve 2010'da hükümetleri deviren önceki devrimlerde de bu noktaya gelmesi onu Orta Asya'da marjinal bir ülke haline getiriyor. Aynı zamanda Kırgızistan, şu ana kadar halk protestolarının popüler olmayan liderleri devirdiği ve seçimlerin Avrupa Güvenlik ve İşbirliğiTeşkilatı (AGİT) tarafından özgür ve adil olarak kabul edildiği bölgedeki tek ülke.

Ancak 20 yıldan kısa bir süre içinde gerçekleşen bu üçüncü devrim, Kırgızistan'ı karmaşa ve kaos uçurumuna yuvarlanma tehlikesine sürükledi. Kırgız vatandaşlar ve komşu devletler ülkenin istikrarsızlığından endişe duyuyor. Kırgızistan'ın Çin yörüngesine kaymasını istemeyen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, "normal bir demokratik siyasi sürecin yeniden tesis edileceğini" umuyor. Diğer Orta Asya devletlerinin (Kazakistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) cumhurbaşkanları, 9 Ekim'de krizle ilgili endişelerini dile getirdikleri ortak bir açıklama yaptılar. Çin Dışişleri Bakanlığı da, "Çin, Kırgızistan'daki tüm partilerin sorunu... bir an önce çözmesini içtenlikle umuyor” açıklamasında bulundu.

Öyleyse, bu son siyasi patlama neden oldu ve neden bu kadar çabuk oldu?
 


Kırgızistan'ın modern elektronik oy sandıklarını kullanması, muhalefetin oy sayma süreci hakkında hiçbir şikayeti olmadığı anlamına geliyordu. Kitlesel huzursuzluğun başlıca nedeni, seçim rüşveti olarak seçmenlere 2000 Kırgızistan Somu (25 dolar-buradaki yoksul bir vatandaş için önemli bir meblağ) ödenerek hükümet yanlısı partilerden birine oy verilmesinin istendiği haberleriydi. AGİT gözlemcileri, 4 Ekim seçimlerinin "oy satın alma konusunda güvenilir iddialar" ile lekelendiğini bildirdi.

Protestocular aynı zamanda, hükümet yanlısı partilerin seçim listelerinde suç grubu temsilcilerinin ve “yozlaşmış seçkinlerin” varlığına ve yerel makamlar tarafından seçmenlere uygulanan yaygın idari baskıya itiraz etti. Örneğin, oyların dörtte birini kazanan Mekenim Kırgızistan partisinin arkasındaki Matraimov ailesi, Özgür Avrupa Radyosu’nun (RFE/RL’nin Kırgızistan Servisi) Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi, Kloop ve Bellingcat tarafından yürütülen soruşturmaların ana hedefi olmuştu.Bu da üyelerin yolsuzluk ve yasadışı iş faaliyetlerinin kapsamını ortaya çıkarmıştı.Bu isimlerden birkaçı hâlâ kamu görevlerinde çalışmaya devam ediyor.

Eskiden göçebe bir halk olan Kırgızlar her zaman özgürlük ve adalete özel bir özlem duymuşlardır ve bugün sosyal olarak adil ve demokratik bir ülkede yaşama arzularının engellendiğini hissediyorlar. Burada iktidar asla miras kalmadı ve yöneticilerin halk desteğine sahip olması gerekiyordu. Siyasi gücün öznelerin yaşadığı toprakların kontrolünden elde edildiği yerleşik kültürden farklı olarak, bir hükümdarın kabilesinin güvenliğini ve ekonomik refahını sağlayamaması durumunda aileler başka bir hükümdarın hüküm sürüdüğü başka bir yere göç ederlerdi.

Bugün, kaçış çoğu insan için bir seçenek değil ve Kırgızistan'ın giderek istikrarsızlaşan ekonomik durumu da hoşnutsuzluğu körüklüyor. Orta Asya'daki komşularının aksine geniş hidrokarbon rezervlerinden yoksun olan ülke, büyüyen turizm sektörünün yanı sıra en büyüğü Kanada tarafından işletilen Kumtor projesi olan altın madenlerine güveniyor.

Yakın zamana kadar Kırgızistan'ın kronik düzeydeki yüksek işsizlik oranı, neredeyse bir milyon Kırgız göçmenin ülkeden ayrılarak yurtdışında ve özellikle Rusya'da çalışabilmesiyle kısmen hafifletildi. Sonuç olarak, Kırgızistan 2019’da GSYH’sinin yaklaşık yüzde 30'una işçilerin gönderdiği döviz olarak sahip oldu. Bu da dünyadaki en yüksek düzeylerden biriydi.

Ancak Kovid-19 salgını, bu göçmen işçilerin çoğunu mahsur bırakarak ekonominin içinde bulunduğu durumu daha da kötüleştirdi. Uluslararası Para Fonu, Kırgızistan’ın GSYH’sinin bu yıl yüzde 4 düşeceğini ve ülkeyi en kötü performans gösteren Orta Asya ekonomisi yapacağını tahmin ediyor.

Birçok kişi, 10 bin Kırgız vatandaşının yüz binlerce Belaruslunun şimdiye kadar 2 ayda yapamadığı şeyi bir gecede yapıp popüler olmayan bir rejimi nasıl devirdiğini soruyor. Zihniyet, gelenek ve deneyim farklılıkları bu durumda kilit rol oynuyor gibi görünüyor ve Belarusluların aksine Kırgızlar yasallığın adalete ağır bastığı duygusuyla çok daha az kısıtlanıyor.

Bu eğilim elbette iki ucu keskin bir kılıç. İsyan eden Kırgızlar başka bir hükümeti daha devirdi. Ancak sırada ne var, orası belli değil.

* Cömert Otorbayev, Mart 2014-Nisan 2015 arasında Kırgızistan Başbakanı olarak görev yaptı.


 

* Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

project-syndicate.org/commentary

Independent Türkçe için çeviren: Ahmet Delal Tüy

DAHA FAZLA HABER OKU