FAR-UVC ışınları ile Kovid-19 virüsünün dezenfeksiyonu

Prof. Dr. Mustafa Öztürk Independent Türkçe için yazdı

Kovid-19 virüsü nefes alarak, konuşarak, hapşırarak ve öksürerek yayılabilir. Öksürmek ve hapşırmak irade dışı bir reflekstir.

Bir insan öksürdüğünde yaklaşık 3 bin ve hapşırdığında ise ortalama 10-40 bin damlacık salımlar. Bu kişi enfekte ise damlacıklar/aerosoller kovid-19 virüsü içerir.

Hapşırma ile salımlanan her damlacık 320 km/saat hızla sekiz metreden daha fazla yol alabilir.

Normal bir iç ortamda konuşan enfekte/asemptomatik bir süper yayıcı, 10 dakikalık bir konuşma süresinde çıplak gözle görülmeyen yaklaşık 6 bin ultra küçük boyutlu virüslü aerosol parçacığı 'bulutu' salımlar.

Enfekte bir kişinin hapşırması, öksürmesi ve yüksek sesle konuşması ile solunum yolu ve tuvalet yaptığında dışkı yolu ile Kovid-19 virüslü damlacık/aerosol salımlanır. 

Solunum ve dışkı yolu ile salımlanan kovid-19 virüsü;

  • Bakır: birkaç dakika,
  • Paslanmaz çelik, cam ve plastik: 3 gün,
  • Karton, kağıt ve bez: 24 saat 
  • Havada; 3 saat,

gibi yüzeylerde bulaşıcı olarak kalır.

İç mekanlarda yüksek sesle konuşma, hapşırma, öksürme ve dışkı yolu ile salımlanan 5 mikrometrenin (µm) altındaki virüslü aerosol parçacıkları yatay yönde taşınarak havada 3 saat bulaşıcı olarak kalabilir.

Virüslü aerosol parçacıkları, soluyanları enfekte eder. 

Benzer şekilde boyutu 10 µm üzerinde virüslü damlacıkların çökeldiği iç mekan yüzeylerine enfekte olmayan kişinin dokunması sonucu virüslü eli ile ağzına, burnuna veya gözüne dokunursa virüs bulaşır.  

Özellikle <5 µm küçük boyutlu aerosol parçacıkları solunum yolu ile filtre edilmeden ciğerlere kadar ulaşır. 

Enfekte kişi sayısına bağlı olarak iç ortam havasında ve yüzeylerde bulaşıcı virüs konsantrasyonu değişir.

Kovid-19 pandemisi sürecinde iç ortamların havalandırılması (seyreltilmesi) gerekir.

Ne kadar yüksek sesle konuşulursa, o kadar fazla aerosol parçacığı salımlanır. Lütfen kısık sesle konuşunuz. 

AVM’ler, okullar, ibadethaneler, açık ofisler, asansörler, uçaklar, toplu taşıma araçları, şehirlerarası otobüsler, minibüsler, hastaneler, bakım evleri, restoranlar, iş merkezleri gibi kapalı ortamlarda özellikle maske takmayan semptom ve asemptom kişilerin yüksek sesle konuşması, hapşırması, öksürmesi ve tuvalette dışkı yolu ile virüs yayılır. 

Japonya'da yapılan bir araştırma, “Kovid-19'un kapalı bir ortamda bulaşma ihtimali, açık havaya göre 19 kat daha fazla olduğu” tespit edilmiştir. 

Dezenfekte edilmeyen iç ortamlar virüs bulaştırma merkezlerine dönüşmektedir. 

Virüslü havanın ve yüzeylerin dezenfekte edilmesi ile iç ortamlarda virüs yayılması ve bulaşması önlenebilir. 

Bu arada Kovid-19 virüsünün yayılmasında yüzde 44 oranındaki hiçbir belirti göstermeyen süper yayıcıların ve virüsü kaptıkları halde 5 gün boyunca hastalık belirti göstermeyenlerin virüsü yayma kapasitesine sahip oldukları unutulmamalı.

İç ortamda havada ve yüzeylerde olan Kovid-19 virüsünü bulaşıcı olmadan dezenfekte etmek için kullanılan FAR-UVC ultraviyole ışığının dalga boyu 207-222 nm’dir. 
 

1.jpg
Şekil 1. UV ışınları türleri ve dalga boyları


Geleneksel 230-280 nm dalga boylu UVC ışınları hem kanserojen hem de kataraktojeniktir. Yüksek dalga boylu UV ışınları, iç ortamlarda insanlar bulunurken dezenfeksiyon amacıyla kullanılmaz. 

207-222 nm FAR-UVC ışığından gelen yüksek enerji, fotodimerizasyon işlemi yoluyla moleküler yapısal hasara yol açan RNA ve DNA bazları tarafından güçlü bir şekilde emilir, nükleik asitlere zarar verir ve mikroorganizmaları çoğaltamayacak şekilde virüs inaktivasyonuyla sonuçlanır.

Antiseptik özelliğe sahip 207-222 nm FAR-UVC ışığı ile, iç ortam havasındaki ve yüzeylerindeki virüsler dezenfekte edilebilir.

Sistem, hapşırma, öksürme ve yüksek sesle konuşma sonucu salımlanan havadaki aerosol içindeki virüsleri ve yüzeylere düşen damlacıklardaki virüsleri, 30 saniye içinde yayılmasını önlemek ve ortadan kaldırmak için umut verici, düşük maliyetli ve güvenli bir çözüm aracıdır.

207-222 nm FAR-UVC ışığı, insanlar için güvenli, ancak virüsler için öldürücüdür ve 'oyun değiştirici’ potansiyele sahiptir.

Halka açık yerlerde 207-222 nm FAR-UVC ışıkları, havadaki virüslerin kişiden kişiye bulaşmasını azaltmak için kullanılabilir.

Columbia Üniversitesi, 40 hafta boyunca laboratuvar tüysüz fareleri, günde sekiz saat, haftada beş gün, insanlarla kullanmayı düşündüğünden 20 kat daha yüksek yoğunluklarda 207-222 nm FAR-UVC ışınlarına maruz bıraktı.

40 hafta sonra prekanseröz lezyon veya göz hasarı belirtisi olmadığını belirtildi.

Columbia Üniversitesi'nde yapılan araştırmada, FAR-UVC ışığı 207-222 nm dalga boyu bandının insanların canlı hücrelerine zarar vermeyecek kadar kısa olduğunu, yüzeylerde ve havada nanometre büyüklüğünde virüslere ve bakterilere nüfuz edebildiğini ve inaktive ettiğini tespit etmiştir.

Bu çalışmalarda, 207-222 nm FAR-UVC antiseptik lamba kullanan hayvan deneylerinde, ultraviyole radyasyon aşırı zayıf olan farelerde bile katarakt ve göz/cilt kanseri belirtisi olmadığı belirlenmiştir. 

207-222 nm FAR-UVC ışınları, yeterli penetrasyona sahip olduğunda fiziksel olarak nanometre boyutunda bakteri ve virüsleri verimli bir şekilde inaktive ederler.

Kovid-19 virüsünün boyutu 65-125 nanometre (nm) arasında değişmektedir. 1 nanometre (nm), 0,001 mikrometre [µm] veya 0,000001 milimetreye [mm] eşittir.

Japonya Kobe Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmada, 207-222 nm FAR-UV-C ışınları, insanların ölü hücre derisine ve gözlerinin tabakasına zarar vermediği ve cilt kanserine neden olmadığı tespit edilmiştir.

207-222 nm FAR-UVC ışınlarının deri altı canlı hücreye ulaşmadığı gözlemlenmiştir. 

207-222nm FAR-UVC ışınları, cilt hücrelerinin DNA'sına zarar vermediği, çünkü sadece cildin en dış tabakası olan stratum corneum'a kadar yol aldığı gösterilmiştir.

Bu durum, 207- 222nm FAR-UVC ışınlarının insan gözü ve cildi için güvenli olduğunu gösterir. Gözler insan vücudunun en hassas olduğu yerlerdir. 

Çalışmalar, 207-222 nm FAR-UVC ışınları, insanların üzerindeki virüsleri sterilize etmek için güvenli olduğu göstermiştir.
 

2.jpg
Şekil 2. 207-222 nm UVC ışınları gözlere ve deriye zarar vermez.


Deneme çalışmalarında yüksek yoğunlukta 207-222 nm dalga boylu FAR-UVC ışığı üreten kripton-brom (Kr-Br) veya kripton-klor (Kr-Cl) eksimer lambası kullanmıştır.

Excimer lambalar cıva içermez ve bu nedenle geleneksel antiseptik lambalara kıyasla çevre açısından güvenlidir.

Araştırmacılar, silikon karbür (SiC) bir substrat üzerinde yarı iletken alaşım alüminyum galyum nitrür (AlGaN) bir film yatırma içeren yüksek kaliteli derin ultraviyole (UV-C) LED'ler imal etmek için daha şık bir yöntem bildirdiler (daha yaygın olarak kullanılan safir substrattan ayırma). 

207-222 nm cıvasız FAR-UVC ışınları, Kovid-19 virüsünü yayılmadan ve vücuda girmeden dezenfekte ederek bulaşması önleme potansiyeline sahiptir.

207-222 nm FAR-UVC lambaları şu anda dünyada birkaç şirket tarafından üretilmektedir.

Binaların ve işyerlerinin iç mekanlarında Kovid-19 virüsü ile mücadele etmek, çalışanları, öğrencileri, müşterileri, hastaları ve diğerlerini güvende tutmak ve hava akışlarını yönetmek için daha proaktif önlemlerin alınması gerekir.

Bir çalışmada, ilk kez 207-222 nm cıvasız FAR-UVC ışıkla sadece 2 mJ/cm2'lik çok düşük bir dozla havadaki aerosolize virüsleri (H1N1 influenza virüsleri) güvenli ve >%95 verimli bir şekilde inaktive etmek için kullanıldı.

Aşağıdaki resimler, 207-222 nm FAR-UVC'nin havadaki aerosolize virüsleri etkili bir şekilde inaktive ettiğini gösterir.

Bu floresan görüntüler H1N1 ile enfekte olmuş epitel hücrelerini gösterir; virüsler, 0; 0,8; 1,3 ya da 2,0 mJ/cm2 dozlarına ışınlama odası içinde aerosol haline getirilmiş bir şekilde maruz kalan 222 nm FAR-UVC ışığı; enfekte hücreler yeşil floresan görüntü.
 

3.jpg
Şekil 3. 207-222 FAR-UVC ışınları ile H1N1’in dezenfeksiyonu


FAR-UVC ışığı ile havadaki mikrobiyal hastalıkların yayılmasını kontrol etmek için yeni bir araçtır.
UV ışığı dozu için “mJ/cm2” (santimetre kare başına milijoule) veya “J/m2” (metrekare başına joule) birimlerini kullanmaktadır.

Güney Kore’de bir firma 207-222 nm FAR-UVC lambaları ile, 30 saniye içinde virüsleri dezenfekte ettiğini belirtmektedir. 
 

4.jpg
Şekil 4. Maruz kalma süresi ve virüs sterilizasyon oranı (FAR-UVC lambasından virüse uzaklık: 3cm) / Görsel: Seoul Viosys


İç mekanlardaki havadaki virüslü aerosoller ve yüzeyler çökmüş virüslü damlacıklar hızlı bir şekilde dekontamine edilebilirse, bu gerçek bir artı olur.

207-222 nm FAR-UVC ışınları;

  • Uçaklar,
  • Havaalanları,
  • Açık ofisler,
  • AVM'ler,
  • Süpermarketler,
  • Berberler,
  • Okullar,
  • Hastaneler,
  • Oteller,
  • Sinema salonları,
  • Tiyatro salonları,
  • Restoranlar,
  • Çağrı merkezleri,
  • Metro,
  • Toplu taşıma araçları, şehirler arası otobüsleri,
  • Yolcu gemileri,
  • Yüksek binalar,

ve benzeri yerlerde kullanılabilir.

Yukarıda sıralanan binaların iç mekanlarında yeni geliştirilen lambalar, güvenle kullanılır ve havaya karışmadan önce virüsler öldürülür.

Yukarıda sıralanan kapalı alanlarda güvenli tepegöz 207-222 FAR-UVC lambaları kullanılabilir ve mevcut aydınlatma armatürlerine kolayca takılabilir.  

Havaalanlarında, elbise/çanta yüzeyine bulaşmış virüsü ve havada askıda olan virüsü, yolcuların sağlığına zarar vermeden dezenfekte etmek mümkündür. Havaalanında FAR-UVC ışığı, insanlar için güvenli, ancak virüsler için öldürücü taslak tasarımı Şekil 5’te verilmiştir.
 

5.jpg
Şekil 5. Tavanda 2007-222 nm FAR-UVC lambaları ile virüs dezenfeksiyonu


Ayrıca yukarıda sıralanan yapılarda asansörler, giyim mağazalarında deneme giyim kabinleri, yürüyen merdivenleri ve tırabzanları, korkuluklar ve tuvaletler gibi çok dokunulan yüzeyler, toplantı salonlar ve oturma odaları dezenfekte etmek için 207-222 nm FAR-UVC ışınları kullanılabilir.

Dezenfekte edilen iç ortamdaki tüm malzemeler (bilgisayarlar, kalemler, telefonlar, takılar, kapı kolları, TV kumandası) üzerindeki virüsler de inaktif hale getirilir. 

Ayrıca yukarıda sıralanan binaların giriş kapıları, çalışanların ve müşterilerin üzerindeki giysileri ve çantaları 207-222 nm FAR-UVC ile dezenfekte edecek şekilde donatılmalıdır.
 

6.jpg
Şekil 6. Girişte 207-222 nm UVC ışınla dezenfeksiyon


AVM’ler, uçaklar, okullar, açık ofisler, iş yerleri, havaalanları, restoranlar gibi yerlerde tuvaletlerin iç ortamları, virüslü eller, çeşitli odaları ve yüz maskelerini dezenfekte etmek için 207-222 nm FAR-UVC ışınları kullanılabilir.

Dezenfekte edilen tek kullanımlık maskelerin birden fazla kullanılması mümkün olabilir. 
 

7.jpg
Şekil 7. Tuvaletlerin, ellerin ve odaların dezenfeksiyonu


Giyim mağazaları kabinlerinde 3 ila 4 dakika içinde 207-222 nm FAR-UVC lamba ile, elbiselerin güvenli denenmesi için iç ortam havasına, yüzeylerine ve denenmiş ama bırakılmış elbiseler yüzeylerine bulaşmış virüsler, yüzde 99 oranında dezenfekte edilir.

Giyim mağazalarında müşterilere, elbiselerin dezenfekte edilmiş olduğu güvencesi verilmelidir.

Halka açık iç mekanlarda sürekli çok düşük doz oranlı FAR-UVC ışığının havadan kaynaklanan mikrobiyal hastalıkların yayılmasını azaltmak için umut verici, güvenli ve ucuz bir araçtır.
 

8.jpg
Şekil 8. Yüzey ve hava sanitasyonu sağlamak için standart gömme ışıkların yerini alabilen FAR-UVC ışınları/Healthe


New York’ta toplu taşıma araçları ve metro kompartımanları iç ortamlarını dezenfekte etmek için 207-222 nm FAR-UVC lambası uygulaması deneme çalışması başladı.

Merkezi havalandırma sistemine sahip binalarda;

  • Yüzde yüz taze hava ile havalandırılmalı,
  • Havalandırma klima sistemi iç ortam havasını saatte 6 ile 12 defa yenileyecek şekilde çalışmalı,
  • Devridaim (resirküle) havası havalandırma için kullanılacaksa önce 207-222nm FAR-UVC ışınları ile önce dezenfekte edilmeli, sonra taze hava ile karıştırıldıktan sonra iç ortam düşey yönde verilmeli. 

Japonya, ABD ve Almanya’daki bazı firmalar, FAR-UVC lambalarını üretmeye başlamıştır.

207-222 nm FAR-UVC lambaları, konvansiyonel ışık armatürlerine kolayca monte edilebilir. 

Araştırmalar, 207 nm FAR-UVC ışınları cerrahi ünitelerde, enfeksiyonları hafifletmek amacı ile kullanılabileceğini ifade edilmektedir. 

Bilimsel fikir birliği, bu dalga boyundaki ultraviyole ışığın güvenli olmasına rağmen, 222nm’nin üzerindeki dalga boylarının insan üzerinde çeşitli etkileri olabilir.

Binalardaki merkezi havalandırma sisteminde devridaim (resirküle) hava kullanılacaksa kanal çapına ve resirküle hava miktarına bağı olarak devridaim kanalı içinde 254-260 UV-C lambalar kullanılarak virüsleri inaktif hale getirmek mümkündür.

Böylece UV-C ışınları, dezenfeksiyon yanında ön filtrasyonda virüs üremesi durdurulur.
 

9.jpg
Şekil 9. 110 Microwatt lamba kullanarak yüzde 80'lik bir virüs ölüm oranına ulaşmak için bir kılavuz


Geniş spektrumlu antiseptik (200 ila 400 nm) UV ışığı, insansız ortamda, cerrahi ekipmanları dekontamine etmek için yıllardır hastanelerde ve laboratuvarlarda kullanılmaktadır.

Ne yazık ki, bu UV ışığı insan dokusuna da zararlıdır ve gözdeki cilt kanserine ve kataraktlara yol açabilir.

Toplu taşıma araçları iç ortam yüzeylerinde en büyük virüs bulaştırma ortamlarıdır.

Çin ve Güney Kore, toplu taşıma araç parklarında, şu anda klasik dezenfeksiyon tekniklerinin aksine, toplu taşıma araçlarını ve trenleri hızlı ve seri olarak her gece dezenfekte etmek ve seri şekilde kullanımda tutmak için UV ışığı kullanıyor.
 

10.jpg
Fotoğraf: Toplu taşıma araçlarının dezenfeksiyonu


UVC ışınlar ile, toplu taşıma araçları 5-7 dakikada içinde dezenfekte ediyor.

Elle dezenfeksiyon işlemleri, 30-40 dakika sürüyor, en az 2 personel çalışması gerekiyor ve insan sağlığı için zararlı kimyasallar kullanılıyor. 

Yurt dışında birçok banka, UVC ışığı ile paraları dezenfekte etmek için kullanmaktadır.

UV-C lambaları, özellikle gıda işleme endüstrisinde bakteri, virüs ve küfleri öldürmek için uzun süredir kullanılmaktadır.

Fransa Nice havaalanı, yolcuların ve çalışanların olmadığı zamanlarda, UV-C ışınları ile iç mekanlar dezenfekte edilmektedir.
 

11.jpg
Fotoğraf: Valery Hache/AFP


Öksürme, hapşırma ve yüksek sesle konuşma sonucu salımlanan virüsler, mantarları ve bakteriler iç ortamda özellikle tavanda birikir.

Bu yüzden bazı ofis işletmeleri, ofis tavanlarında biriken mikropları öldürmek için UV-C lambalar kullanmaktadırlar.

İnsanların dolaştığı ve bulunduğu yerlerden çok yüksek yerlere yerleştirilen lambalar, bir süre ışın verildikten sonra bakteri ve mantarları inaktive eden ve virüsleri parçalayabilen UV-C ışık yayar.

Bu sistem kesikli ve insanların olmadığı anlarda çalıştırılır. 

Dünyanın büyük asansör/yürüyen merdiven üreticileri, Thyssenkrupp, Schindler, Otis ve Kone, eskalit modülleri adı verilen FAR-UVC kutularını alışveriş merkezleri, hastaneler ve tren istasyonlarındaki yürüyen merdivenlere koydular ve çok dokunulan yüzeyleri sürekli anlık olarak dezenfekte ediyorlar.

Yürüyen merdivenin tırabzanı, sürekli olarak dolaşırken kasanın içinden geçer ve tam bir mikrop öldürücü radyasyon patlaması elde edilir.

Yakın zamanda yeniden açılacak bir dizi işletmede asansör panellerine, tezgahlara, koltuklara ve süpermarket arabalarının kulplarına yoğun bir şekilde UVC ışınları püskürtmesi yapılacaktır

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.  

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU